Stężenie PSA może być jednak również podwyższone w przypadku schorzeń łagodnych, przede wszystkim łagodnego przerostu gruczołu krokowego, które dotyka większość mężczyzn w podeszłym wieku.
Może być również związane z urazami i z procedurami medycznymi wykonywanymi w obrębie gruczołu krokowego. Interpretacja podwyższonego wyniku PSA nie jest łatwa. W przypadku kiedy ten wynik jest znacząco podwyższony na przykład powyżej 10 ng/ml u większości chorych Jest to związane z nowotworem złośliwym. Jednak w przypadku niewielkiego podwyższenia powyżej górnej granicy normy normy, czyli wartości pomiędzy 4 a 10 ng/ml jedynie około w jednej czwartej jest to związane z nowotworem złośliwym, co oznacza, że u większości jest to związane z procesem łagodnym.
W związku z tym wykonywanie biopsji naraża chorego na niepotrzebny ból, niepotrzebne ryzyko powikłań. W takim przypadku możemy oznaczyć stężenie tzw. wolnego PSA i okazuje się, że jeżeli stężenie tego wolnego PSA jest niskie to ryzyko raka jest wysokie, a w przypadku wysokiego stężenia wolnego PSA ryzyko raka jest niskie.

Poziom antygenu u zdrowych osób powinien mieścić się w normie. Norma PSA dla wieku nie jest jednakowa.

PSA wolny i całkowity: normy

W organizmie antygen prostaty występuje w postaci wolnej i związanej z białkami. Obie te wartości łącznie dają wynik PSA całkowitego. Określenie stężenia całkowitego antygenu jest podstawą. Gdy wyniki tego testu nie mieszczą się w normie, wykonuje się pomiar całkowitego PSA i jego frakcji wolnej. Stosunek PSA wolnego do całkowitego to badanie o większej czułości i daje bardziej precyzyjne wyniki.

Przyjmuje się, że prawidłowy wynik PSA całkowitego nie powinien przekraczać 4 nanogramów na mililitr krwi (ng/ml). Jednocześnie wykazano zależność między wzrostem stężenia antygenu prostaty a wiekiem, dlatego wiek badanego ma znaczenie przy interpretacji wyników. Norma PSA całkowitego wynosi:

• między 40. a 49. rokiem życia do 2,5 ng/ml,

• między 50. a 59. rokiem życia do 3,5 ng/ml,

• między 60. a 69. rokiem życia do 4,5 ng/ml,

• między 70. a 79. rokiem życia do 6,5 ng/ml.

Jeśli wynik całkowitego PSA mieści się w zakresie od 4 do 10 ng/ml, wykonuje się badanie wolnej frakcji antygenu prostaty.

Interpretacja wyników PSA: szansa zachorowania na raka

To, że poziom antygenu prostaty jest podwyższony, nie oznacza, że osoba badana z pewnością ma raka stercza. Wynik PSA może być fałszywie wysoki, jeśli mężczyzna:

• miał wytrysk w ciągu 48 godzin poprzedzających badanie,
• wykonywał intensywny wysiłek fizyczny w ciągu dwóch dni przed badaniem PSA,
• ma łagodny przerost gruczołu krokowego,
• w krótkim czasie przed pobraniem krwi przeszedł badanie prostaty przez odbyt (per rectum),
• ma stan zapalny prostaty lub dróg moczowych,
• w ciągu dwóch dni przed badaniem krwi PSA miał badanie USG prostaty,
• przeszedł biopsję prostaty w ciągu kilku dni przed pobraniem próbki krwi,
• przeszedł operację usunięcia części prostaty w ciągu 6 tygodni przed badaniem PSA,
• zażywa leki stosowane w terapii onkologicznej.

Wynik PSA może być też fałszywie niski. Dotyczy to przypadków całkowitego usunięcia prostaty, chemio- i radioterapii w przebiegu nowotworu gruczołu krokowego i usunięcia jąder.

Obserwuje się też sytuację odwrotną. U niektórych mężczyzn wynik może być prawidłowy mimo rozwoju choroby.

Jeśli badanie wykazało podwyższone PSA całkowite, mieszczące się w granicach od 4 do 10 ng/ml, konieczne jest wykonanie testu stężenia wolnej frakcji antygenu prostaty PSA. Określenie stosunku PSA całkowitego do wolnego PSA pozwala podjąć decyzję o wykonaniu biopsji lub dalszej obserwacji stercza w badaniach. Interpretacja PSA wolnego w odniesieniu do wysokiego poziomu PSA całkowitego jest następująca:

• niskie PSA wolne – duże ryzyko raka stercza,
• wysokie PSA wolne – małe ryzyko nowotworu złośliwego prostaty.

Poziom PSA oznacza się także w trakcie leczenia onkologicznego i po jego zakończeniu. W ten sposób określa się skuteczność leczenia raka prostaty.

Wysokie PSA (przekraczające 10 ng/ml) i wzrost stężenia antygenu w krótkim czasie niezależnie od wieku oznacza duże ryzyko zachorowania na raka prostaty – około 60% szans. Potwierdzić lub wykluczyć raka gruczołu krokowego można wyłącznie poprzez biopsję stercza.